Baza wiedzy

Czy będąc sportowcem miewanie kontuzji jest czymś normalnym? Otóż, kontuzje bez wątpienia są wkalkulowane w sport. Ich występowanie uwarunkowane jest najczęściej stopniem kontuzjogenności danej dyscypliny sportowej, a także ilością bezpośredniego kontaktu fizycznego między zawodnikami. Każdy kto uprawia sport, zwłaszcza regularnie, wie, że oprócz źródła zdrowia niesie on za sobą także duże ryzyko kontuzji. Tutaj z pomocą przychodzi profilaktyka, czyli wszelkie działania skupiające się na tym aby do niej nie dopuścić. A więc, czy minimalizowanie ryzyka kontuzji za pomocą działań profilaktycznych jest możliwe? Jak najbardziej! Zapobieganie kontuzjom przy aktywności fizycznej jest bardzo ważne, jednak nie zawsze udaje się ich uniknąć. Tak więc, co zrobić w sytuacji, w której mimo wszystko nabawimy się kontuzji? Koniecznie czytaj dalej!

Kontuzja sportowa to nic innego jak pokłosie urazu powstałego (najczęściej) w obrębie narządu ruchu. Uraz zaś definiujemy jako działanie energii zewnętrznej, wskutek której dojść może do wyżej wspomnianego uszkodzenia, jakim jest kontuzja. Często dwa te pojęcia używane są zamiennie, jako swoje synonimy. Pod słowem kontuzja sportowa kryje się naprawdę wiele dysfunkcji, takich jak:

• skręcenie – skręcenie to inaczej dysfunkcja tkanek miękkich, które stabilizują staw. Skręcenie możemy zaobserwować gdy podczas ruchu dochodzi do przekroczenia fizjologicznego zakresu ruchomości stawu.
• zwichnięcie stawu – (np. zwichnięcie stawu barkowego, czy zwichnięcie stawu skokowego) to nic innego jak niefizjologiczne przemieszczenie się (dyslokacja) kości względem siebie.
• stłuczenie – to obrażenie zamknięte, bez przerwania ciągłości skóry, powstałe w wyniku urazu mechanicznego.
• złamania – złamanie określane jest mianem przerwania ciągłości tkanki kostnej na skutek urazu.
• naciągnięcie, naderwanie i zerwanie – naciągnięcie to stan, w którym ciągłość włókien mięśniowych traci poniżej pięciu procent, natomiast każda wartość powyżej wskazuje nam już naderwanie. Całkowite przerwanie ciągłości mięśnia zaś nazywane jest zerwaniem.

Kontuzja może powstać wskutek:

• zbyt intensywnego lub źle przeprowadzonego treningu,
• przeciążeń organizmu,
• trudnych warunków atmosferycznych,
• bezpośredniego urazu,
• braku odpowiedniej rozgrzewki, przygotowującej organizm do wysiłku fizycznego
• wadliwego sprzętu sportowego,
• lub w sytuacji gdy pominięty został jakiś etap leczenia kontuzji i nastąpił za szybki powrót do aktywności fizycznej.

Uprawianie sportu, zwłaszcza w sposób regularny, jest zdecydowanie czymś korzystnym dla naszego organizmu i niesie dla niego wiele pozytywnych skutków. Jednak nieodpowiednie przygotowanie do treningu lub przeciążenie organizmu może prowadzić do powstawania urazów sportowych. Dlatego tak istotne jest poznanie czynności, które pomagają im zapobiec:

• odpowiednia rozgrzewka przed aktywnością fizyczną,
• stopniowanie obciążenia (zwłaszcza u osób, które są już po przebytej kontuzji),
• współpraca z fizjoterapeutą/lekarzem/wykwalifikowanym trenerem,
• rozciąganie po treningu,
• odpowiednia technika wykonywania ćwiczeń (jeżeli nie masz pewności czy wykonujesz dany ruch poprawie, zawsze pytaj osoby bardziej doświadczone. Świetnym pomysłem będzie również skorzystanie z usług fizjoterapeuty sportowego, zarówno przed rozpoczęciem treningu, jak i w trakcie jego trwania),
• odpowiednia regeneracja powysiłkowa i zbilansowana dieta.

Do oceny natężenia bólu możemy użyć wielu funkcjonujących w szeroko pojętej medycynie skal, jedną z nich jest, chociażby wyżej już wspomniana skala VAS. Oprócz niej istnieją również inne metody oceny bólu, a najczęściej wykorzystywane skale oceny nasilenia bólu to:

• skala słowna,
• skala obrazkowa,
• skala numeryczna,
• skala Laitinena i inne.

Opracowane skale oceny mają za zadanie pomóc w stawianiu diagnozy, planowaniu, a także ocenie skuteczności leczenia przeciwbólowego i terapii.

Zastanawiasz się pewnie – dlaczego kontuzja przytrafiła się mi? Myślisz może, że twoja kontuzja nie wymaga leczenia, a ból sam minie? Zastanawiasz się czy nie łatwiej będzie lekceważyć kontuzję, która Ci się przytrafiła z nadzieją na brak konsekwencji zdrowotnych? Boisz się, że unieruchomienie ciała w miejscu wystąpienia kontuzji jest jedynym rozwiązaniem na jej wyleczenie? Niekoniecznie.

Jakie mogą być konsekwencje braku leczenia, zwłaszcza kiedy jest to poważna kontuzja?

Kontuzja i ból to stany, których nigdy nie należy lekceważyć. Nabawianie się kontuzji i niepodjęcie działań leczniczych może doprowadzić do pogłębienia urazu, a w skrajnych przypadkach nawet do niepełnosprawności.

Wyróżnia się różne rodzaje kontuzji. Głównie klasyfikuje się je na podstawie obszaru, w którym wystąpiły, ale także ze względu na rodzaj uprawianego sportu (w dalszej części najczęstsze kontuzje sportowe), czas ich trwania, czy okoliczności powstania.

Kontuzja barku

Czym objawia się kontuzja barku? W zależności od jednostki chorobowej jaką bark zostanie objęty (zwichnięcie barku, niestabilność barku, czy uszkodzenie stożka rotatorów) objawy kontuzji mogą się od siebie różnić. Najczęściej jednak są to: ból, obrzęk, niestabilność, ograniczenie zakresu ruchomości, czy obniżona siła mięśniowa.

Kontuzja nadgarstka

Kontuzja ręki to jedna z najpopularniejszych kontuzji występujących u pacjentów. Często nawet niegroźny upadek na rękę może spowodować uraz, tj. złamanie czy zwichnięcie nadgarstka. Aby zapobiegać takim urazom należy zwrócić uwagę na odpowiedni trening tej grupy mięśniowej. Tak, nadgarstek też posiada mięśnie, które warto wzmacniać, ćwiczyć, rozciągać i rozgrzewać. Dzięki temu zawsze będzie gotowy do pełnych obciążeń, a ryzyko kontuzji w sporcie zmniejszy się znacząco.

Kontuzja pachwiny

Zastanawiasz się pewnie – czym właściwie jest kontuzja pachwiny? To uraz w okolicy krocza, który wiąże się często z dość silnym bólem. Urazy pachwiny wywołać mogą między innymi: nieodpowiednia rozgrzewka, złe przygotowanie do ćwiczeń, zbyt szybki i energiczny ruch nogą, zbyt duże obciążenie dolnych grup mięśniowych. Poza czynnikami zewnętrznymi, ból pachwiny może być związany również z innymi schorzeniami, np. problemy z kręgosłupem, przepuklina pachwinowa, problemy w obrębie dna miednicy lub konflikt panewkowo-udowy.

Kontuzja kolana

Czy kontuzje kolan są powszechne? Niestety tak. Problemy z kontuzją w obrębie kolana mogą dotyczyć uszkodzeń: więzadeł pobocznych piszczelowego i strzałkowego, łąkotek oraz najprawdopodobniej najczęściej – więzadeł krzyżowych. Pierwszy etap leczenia kontuzji kolana zwykle opiera się unieruchomienie na okres kilku tygodni. Po tym okresie wdrażana jest rehabilitacja kontuzji polegająca na stopniowym uruchamianiu oraz wzmacnianiu stabilizatorów tego stawu. Poważna kontuzja może wymagać kilkumiesięcznego unieruchomienia i rekonstrukcji uszkodzeń.

Kontuzja stawu skokowego

Kontuzja stawu skokowego dotyczy najczęściej sportowców takich dyscyplin jak lekkoatletyka, piłka siatkowa, koszykówka czy piłka nożna. Na uraz stawu skokowego sportowiec narażony jest właściwie ciągle, nie tylko na treningu. Wystarczy, że na rozgrzewce lub w drodze na trening źle postawi nogę i tym samym jego kolano będzie w złej pozycji względem podłoża. Staw ten jest bardzo skomplikowany, co również wpływa na większą kontuzjogenność. Jako najczęstsze kontuzje sportowe stawu skokowego wyróżnić możemy: skręcenie, zwichnięcie oraz złamanie.

Kontuzje stare

Czy stare kontuzje mają szanse na wyleczenie? Nie każda kontuzja zregeneruje się sama. Gdy masz problem tego typu, zawsze warto udać się z nim do specjalisty, który przede wszystkim go odpowiednio zdiagnozuje i wdroży adekwatny plan działania. W przypadku nieleczonej kontuzji, na pierwszy rzut oka może wydawać się, że gdy ból ustał, kontuzja zniknęła. Niestety często zdarza się, że kontuzja powraca i to ze zdwojoną siłą. Dlatego diagnostyka w przypadku kontuzji jest kluczowa.

Wiemy, że aktywność fizyczna bez wątpienia może sprzyjać powstawaniu kontuzji. Zwłaszcza ta wykonywana w niewłaściwy sposób lub kiedy organizm jest wycieńczony. Pomimo tego, są aktywności, których wykonywanie jest szczególnie narażające – czyli jakie są sporty sprzyjają powstawaniu kontuzji?

Kontuzja u biegacza

Kontuzje u biegaczy dotyczą głównie nóg. Najbardziej narażony jest staw skokowy oraz mięśnie dwugłowe uda. To tych 2 struktur dotyczą najczęstsze kontuzje sportowe. Najczęściej spotykamy:

• zerwania mięśni kończyn dolnych
• naderwania mięśni kończyn dolnych
• zwichnięcia, skręcenia lub złamania w obrębie stawu skokowego,
• urazy stopy,
• urazy kolana i więzadeł w obrębie stawu kolanowego

Kontuzja na nartach

Unikanie kontuzji na nartach – o czym należy pamiętać? Czy kontuzje narciarzy są często spotykane? Zdecydowanie tak! Najczęstsze kontuzje na nartach związane są z brakiem rozgrzewki i dotyczą stawów kolanowych. Osoby uprawiające narciarstwo rekreacyjnie bardzo często pomijają etap rozgrzewki i tym samym narażają swoje ciało na kontuzję. Inne częste rodzaje kontuzji na nartach to złamania oraz poważne urazy kolana, bioder lub obręczy barkowej. Te ostatnie wiążą się niestety z upadkiem podczas bardzo szybkiego zjazdu lub zderzenia się z kimś.

Kontuzje piłkarzy

Wśród kontuzji występujących u piłkarzy najczęściej wymienia się:

• stłuczenia mięśni,
• naderwanie i naciągnięcie mięśni,
• urazy więzadeł kolanowych – stłuczenia lub zerwania, np. kontuzja Huberta Matyni,
• zwichnięcie lub skręcenie stawu skokowego i kolanowego,
• drobne urazy żeber i klatki piersiowej

Do często wymienianych chorób reumatycznych należą reumatoidalne zapalenie stawów, ZZSK oraz łuszczycowe zapalenie stawów. Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba przewlekła i autoimmunologiczna (zaliczana do przewlekłych chorób zapalnych), która powoduje proces zapalny doprowadzający do destrukcji stawów, a przede wszystkim chrząstki stawowej i ich nasad kostnych.

Oprócz powyższych, objawy zapalenia stawów mogą przyjmować również formę zmian pozastawowych, a nawet doprowadzić do dalszych powikłań układowych. Na zapalenie stawów choruje w przybliżeniu jedna na sto dorosłych osób. Skutkiem postępu rozwoju choroby może być nawet niepełnosprawność i przedwczesna śmierć, dlatego tak ważne są: postawienie trafnego rozpoznania rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów i wdrożenie leczenia, które przeprowadzone poprawnie może i nie jest w stanie wyleczyć pacjenta, ale na pewno umożliwia uzyskanie remisji choroby. A co za tym idzie, uniknięcia przez chorego pojawienia się wielu wyczerpujących objawów choroby, które bez wątpienia znacznie obniżyłyby jakość jego życia. Niestety w etiopatogenezie reumatoidalnego zapalenia wciąż pozostało wiele znaków zapytania.

Co ciekawe, do dzisiejszego dnia przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie są do końca poznane. Za prawdopodobne czynniki, wywołujące przewlekłe zapalenie stawów, uważa się:

• różnego rodzaju zakażenia (od wirusowych, przez mykoplazmatyczne, aż po bakteryjne),
• czynniki genetyczne,
• nieprawidłowości immunologiczne.

Za główną przyczynę objawów reumatoidalnego zapalenia stawów uważa się toczące się w organizmie procesy zapalne, w wyniku których błona maziowa stawów pogrubia się, co prowadzi do utrudnionego ruchu w stawach. Konsekwencją ograniczonej ruchomości może być nawet postępujący zanik mięśni w zasięgu chorego stawu.

Skąd możemy wiedzieć, że mamy do czynienia z chorobą reumatyczną, jeżeli przebieg tej choroby stawów może być inny u różnych pacjentów, chociażby w zależności od przyczyny wystąpienia choroby, czy indywidualnych predyspozycji chorego? Najczęstszy i główny objaw RZS przejawia się symetrycznym zapaleniem stawów rąk, jak i stóp. Zdarzają się także sytuacje, w których stan zapalny stawów dotyka również większe stawy takie jak np. stawy barkowe.

Jak już wiemy, objawy zapalenia stawów mogą być różne, jednak które z nich najczęściej pojawiają się u pacjentów? Które objawy RZS występują w głównej mierze? Bez wątpienia zaliczyć do nich możemy:

• deformacje stawów rąk i stóp,
• tkliwość stawów zajętych chorobą,
• ograniczenie ruchomości stawów,
• sztywność zajętych stawów (najczęściej poranna),
• obrzęk stawów rąk (i nie tylko),
• wysięk w stawach,
• objawy zapalenia błony maziowej stawów,
• ból stawów,
• zmiany pozastawowe w postaci guzków reumatoidalnych, torbieli, zmian skórnych czy zaników mięśniowych.

Inne standardowe dla zapalenia stawów objawy to stan podgorączkowy, bolesność mięśni, ciągle towarzyszące pacjentowi zmęczenie, jadłowstręt, czy spadek masy ciała.

Zauważyłeś u siebie często występujący ból stawów? A może guzki reumatoidalne? Jeżeli powyższe objawy Cię dotyczą, skonsultuj się ze specjalistą, który z pewnością pomoże ci w postawieniu rozpoznania reumatoidalnego zapalenia stawów lub wykluczenia występowania tej choroby.

Jak diagnozować reumatoidalne zapalenie stawów? Otóż do rozpoznania reumatoidalnego zapalenia na pewno przydadzą się podstawowe badania laboratoryjne, a przede wszystkim uwzględniany w nich czynnik reumatoidalny.

*Czynnik reumatoidalny — czynnik reumatoidalny jest markerem, który może dać nam odpowiedź na pytanie — czy u danego pacjenta występuje reumatoidalne zapalenie stawów (choroba reumatoidalna)? Jego podwyższona wartość w wynikach badań może być kluczowa dla postawienia diagnozy potwierdzającej, że objawy pacjenta powoduje choroba reumatoidalna (choć może wskazywać również na inne przypadłości). Czynnik reumatoidalny z dużym powodzeniem stosowany jest w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów.

Co poza nim stosowane jest także w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów? Podczas prowadzenia diagnostyki zapalenia stawów rozpoznanie przeprowadzane jest najczęściej w oparciu o specjalne siedem kryteriów, z których przynajmniej cztery muszą zostać spełnione i występować u pacjenta przez co najmniej 6 tygodni. Wyżej wspomniane kryteria stosowane w klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów stosowane są od 2010 roku i ustalone zostały przez ACR (American College of Rheumatology). Należą do nich:

• sztywność stawów (poranna),
• stan zapalny stawów (trzech i więcej) oznajmione przez specjalistę,
• zapalenie stawów symetryczne (głównie małych stawów),
• guzki reumatoidalne,
• czynnik reumatoidalny we krwi,
• zmiany widoczne w badaniach radiologicznych.

W celu postawienia rozpoznania reumatoidalnego zapalenia konieczne jest udanie się do specjalisty, który przeprowadzi dokładny wywiad, a także zleci (jeżeli to konieczne) dodatkowe badania potwierdzające lub wykluczające reumatologiczne zapalenie stawów.

Podczas rozwoju choroby stawów dochodzą do objawów różne dolegliwości, pochodzące z różnych układów. Oprócz pojawienia się w objawach najpopularniejszego zapalenia stawów dochodzi także do wystąpienia innej grupy objawów, definiowanej również jako niespecyficzne objawy zapalenia stawów. Zaliczamy do nich:

• zapalenie naczyń krwionośnych — zdarza się, że reumatoidalne zapalenie naczyń występuje jako powikłanie w przebiegu RZS.
• Oprócz zapalenia stawów może dojść również do procesu zapalnego sąsiednich tkanek, np. różnego typu chorób serca takich jak zapalenie osierdzia.

Opiekę zdrowotną w zakresie zapalenia stawów prowadzi najczęściej lekarz reumatolog. Przed wdrożeniem procesu leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów wiele osób pyta — czy uda się to wyleczyć? Odpowiedź na to pytanie brzmi: reumatoidalnego zapalenia stawów niestety, ale nie można wyleczyć. Priorytetem postępowania leczniczego jest podjęcie wszystkich koniecznych działań, aby zahamować postęp choroby.

A więc, jak zatrzymać rozrost choroby? Bez wątpienia świetnie sprawdza się tu farmakoterapia, która odpowiednio dobrana w zależności od aktywności reumatoidalnego zapalenia stawów, bądź okresu choroby może zawierać:

• leki biologiczne — jedna z opcji leczenia objawów reumatoidalnego zapalenia stawów, zmniejszają one objawy zapalenia i aktywności choroby,
• niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ) — odpowiedzialne za łagodzenie symptomów reumatoidalnego zapalenia stawów, działają także przeciwbólowo na stawy objęte RZS. Niestety nie hamują rozwoju choroby stawów (destrukcji stawów),
• glikokortykosteroidy — stosowane głównie gdy objawy zapalenia stawów ulegają zaostrzeniu,
• LMPCh — to leki modyfikujące przebieg choroby, hamują one rozwój RZS.

LMPCh w leczeniu RZS stosowane są z bardzo dużym powodzeniem. Ich główną rolą jest działanie przeciwzapalne, ale także odpowiadają one za proces hamujący powstawanie takich zmian destrukcyjnych jak uszkodzenia stawów (to typowe dla zapalenia stawów zmiany). Bez wątpienia łagodzą objawy choroby i w reumatoidalnym zapaleniu stawów leczenie z ich pomocą zalecane jest zaraz po postawieniu rozpoznania.

Do kogo się zgłosić, jeżeli podejrzewamy, że u nas lub u naszego bliskiego, występuje RZS? Prawda jest taka, że spośród wszystkich specjalistów, to przede wszystkim reumatologowi różnicowanie zapalnych chorób stawów nie sprawi większego problemu.

Do składowych niezbędnych w całościowym leczeniu zapalenia stawów należą:

• farmakoterapia
• fizjoterapia (zawierająca kinezyterapię, terapię manualną, fizykoterapię, balneoterapię czy terapię zajęciową),
• psychoterapia,
• edukacja pacjenta,
• oraz zaopatrzenie ortopedyczne.

Niestety często zdarza się również, że pacjent cierpiący na zapalenie stawów wymaga leczenia chirurgicznego, ponieważ stawy objęte RZS są już bardzo zniszczone. Z tego powodu, tak mocno podkreślana jest rola szybkiego wdrożenia leczenia, a także fakt, że wszystkie symptomy zapalenia stawów należy bacznie obserwować. W postępowaniu leczniczym dotyczącym zapalenia stawów ważne jest również, aby skorzystać z prawidłowo przeprowadzanej fizjoterapii, której efekty również zmniejszają objawy zapalenia.

Zagłębiając się w temat wad w postawie ciała, należałoby się najpierw dowiedzieć — czym one właściwie są? Definicja wad postawy ciała obejmuje wiele indywidualnych odchyleń postury od ogólnie przyjętych wzorców prawidłowej sylwetki stanowiących normę. Patologia ustalana jest zazwyczaj na podstawie czynników takich jak wiek, płeć, tryb życia, a nawet typ budowy ciała pacjenta. Ponadto, wady postawy są grupą, wśród której możemy znaleźć takie zaburzenia jak: wady kończyn dolnych, wady stóp, chorobowe skrzywienia kręgosłupa, wady wrodzone kości oraz mięśni i wiele innych. Wszystkie czynniki naruszające harmonię, jaką tworzą odpowiednio ułożone elementy narządu ruchu w naszym ciele, zwiększają ryzyko wad postawy i powinny być zwalczane w jak najszybszym czasie. Wady postawy rozwijają się zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Leczenie wad postawy jest możliwe, a także sukcesywnie wykonywane. Należy jednak pamiętać, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, dlatego tak ważna jest profilaktyka wad postawy. W utrzymywaniu prawidłowej postawy ciała czynnie uczestniczą nasze układy — mięśniowy i nerwowy.

.

Przyczyn wad postawy można szukać w różnych miejscach. Zapewne większość z nich kryje się w obrębie układu narządu ruchu (kostno-mięśniowo-stawowego). Jednak nie zawsze. Wiele istniejących wad postawy powstaje wskutek dysfunkcji w obrębie układów: oddechowego, krążenia, a nawet zaburzeń wzroku i słuchu. Poza tym niektóre wady postawy powstają także w wyniku wad rozwojowych w okresie płodowym i mają charakter wrodzony.

Wiele osób zastanawia się — na czym polegają wady postawy? Jak można je rozpoznać? Zainteresowanie tym tematem nie powinno być wcale dziwiące, ponieważ wady postawy znajdują się aktualnie bardzo wysoko w rankingu najczęściej występujących chorób cywilizacyjnych.

Wady postawy kręgosłupa zazwyczaj należą do najczęściej występujących dysfunkcji w tej obszernej grupie. Jednak nie należy zapominać, że przyczyny wad postawy bywają różnorakie. Patologie dotyczące wad postawy to również asymetrie w ustawieniu łopatek, kolana koślawe, szpotawe, stopa płaska, stopa płasko-koślawa i inne. Zarówno diagnostyka, jak i korekcja wad postawy najczęściej odbywają się pod nadzorem lekarza ortopedy, medycyny rodzinnej lub rehabilitacji. Do postawienia diagnozy można użyć wielu narzędzi diagnostycznych. Aby właściwie rozpoznać wady postawy dla lekarza mogą być przydatne chociażby komputerowe badania postawy ciała. Oprócz nich ogólnodostępne są także te niewymagające zaawansowanej technologii jak ocena wzrokowa. Dla powodzenia procesu leczniczego ważne jest, aby diagnostyka wad postawy przebiegała pod okiem specjalisty.

W przypadku stwierdzenia u dorosłego lub dziecka wady postawy konieczne jest wdrożenie odpowiedniego postępowania leczniczego. Nasuwa się zatem następujące pytanie — jak leczyć wady postawy? Odpowiedzi na to pytanie może być wiele, zazwyczaj jednak rehabilitacja wad postawy opiera się o gimnastykę leczniczą. Jest to jeden z najczęściej używanych środków terapeutycznych, pozwalający z dużym powodzeniem zniwelować wady postawy. W większości przypadków odpowiednia korekcja wad postawy pacjenta z pomocą specjalisty potrafi zdziałać cuda.

Podczas dobierania odpowiedniej procedury leczniczej zawsze pod uwagę wzięte powinny zostać stan pacjenta i jego indywidualne cechy takie jak przyczyny powstawania wady, nieprawidłowe nawyki (np. siedzący tryb życia), czy obrany cel podczas terapii wad postawy, który pacjent chce osiągnąć.

W terapii wad postawy stosowane są także różnego rodzaju specjalistyczne techniki (np. rozluźniania mięśniowo-powięziowego), ćwiczenia korekcyjne, odpowiednio dobrany trening, czy praca ze specjalistą ukierunkowana na wykształcenie prawidłowych wzorców ruchu.

• plecy wklęsłe–wypukłe — w przypadku tej wady postawy występują objawy takie jak zwiększony kąt przodopochylenia miednicy (prowadzący do powiększenia lordozy lędźwiowej). W następstwie mięsień prostownik grzbietu wraz z mięśniem czworobocznym lędźwi ulegają rozciągnięciu. Natomiast mięśnie piersiowy większy i zębaty przedni — przykurczowi. Powyższe objawy prowadzą do rozwoju wad takich jak: wysunięte do przodu barki, odstające i ustawione w odwiedzeniu łopatki i spłaszczona klatka piersiowa. Wskutek kompensacji może również dojść do pogłębienia się kifozy piersiowej. Konsekwencje, jakie niosą za sobą występujące wady postawy, chociażby takie jak plecy wklęsło-wypukłe, mogą doprowadzić do zaburzeń układu oddechowego (poprzez ograniczoną ruchomość klatki piersiowej).
• plecy wklęsłe (kołyskowe) — cechami charakterystycznymi tej wady postawy ciała są przede wszystkim hiperlordoza w odcinku lędźwiowym, przodopochylenie miednicy oraz wypukłe pośladki i brzuch. Wiele z mięśni ulega przykurczeniu, a dokładniej prostownik grzbietu, czworoboczny lędźwi, prosty uda, biodrowo-lędźwiowy. Natomiast wśród mięśni nadmiernie rozciągniętych możemy wyróżnić mięśnie brzucha, pośladkowe wielkie i kulszowo-goleniowe.
• plecy płaskie — problem wad postawy może przybierać różne formy, w przypadku pleców płaskich obejmuje zmniejszenie przodopochylenia miednicy, a także fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. To jednak nie wszystko, charakterystyczną dla tej jednostki chorobowej cechą jest płaska klatka piersiowa. Powyższe patologie mogą doprowadzić do powstania zmian przeciążeniowych, a w konsekwencji nawet zwyrodnień. Problemy w obrębie klatki piersiowej wpływają negatywnie na jej pojemność oddechową, a także ruchomość.
• plecy okrągłe — problematyka wad postawy opiera się o przeróżne dysfunkcje, które im towarzyszą. W przypadku pleców okrągłych są to: pogłębiona kifoza piersiowa, a także powstała w wyniku mechanizmów kompensacyjnych — zwiększona lordoza szyjna. Do mięśni, które w wyniku tej wady ulegają rozciągnięciu zaliczyć możemy: prostownik grzbietu, mięśnie karku oraz mięśnie odpowiadające za ściąganie łopatek. Natomiast mięśnie klatki piersiowej (głównie piersiowe i zębate przednie) najczęściej predysponują do przykurczenia.

Pierwsze wady postawy dziecka zazwyczaj zauważane są przez rodzica, nauczyciela lub lekarza pierwszego kontaktu. Zazwyczaj określane są one jako nadmierne wygięcie kręgosłupa ku przodowi, bądź tyłowi. Najtrudniejszy czas dla postawy dziecka występuje zwykle w okresie, kiedy rozpoczyna edukację szkolną, wiążącą się z długim i przymusowym siedzeniem w ławce. Podstawowe zasady profilaktyki wad postawy są bardzo ważne i dotyczą podjętych przez rodziców zachowań już od pierwszych chwil życia dziecka. Istotną rolę odgrywa tu wiele czynników:

• układanie dziecka na brzuszku — wpływa na wzmacnianie mięśni w obrębie szyi i karku. Procedura ta nie jest również obojętna dla późniejszego prawidłowego ukształtowania lordozy szyjnej dziecka,
• zakładanie dziecku ubrań, które nie będą krępować jego ruchów,
• indywidualnie dopasowane stanowisko pracy do dziecka (np. do odrabiania lekcji) i przestrzeganie przez nie zasad ergonomii, które rzutują w bardzo dużym stopniu na kształtowanie się postawy ciała dziecka w okresie jego wzrostu,
• uprawiane różne formy aktywności fizycznej, z czego najważniejszą rolę odgrywają zabawy ruchowe, gimnastyka ogólnorozwojowa, ćwiczenia wzmacniające mięśnie stóp, grzbietu, brzucha i pośladków, a także lekcje pływania,
• odpowiednie odżywianie (adekwatna podaż białka, a także witamin i makroelementów).

Każde z powyższych zaleceń, w większym lub mniejszym stopniu, ogranicza wady postawy. Nie należy jednak zapominać, że wysiłek musi być umiarkowany i indywidualnie dobrany do możliwości dziecka. Jego zbyt duże natężenie może doprowadzić do uzyskania efektu przeciwnego do zamierzonego. Niestety, niestosowanie się do powyższych zaleceń najczęściej sprzyja powstawaniu wad. Reasumując, profilaktyka wad postawy powinna zostać wdrożona już we wczesnym dzieciństwie. Bez wątpienia wykształcenie nawyku prawidłowej postawy w młodym wieku jest bardzo istotnym elementem w temacie, jakim jest profilaktyka wad postawy ciała. Stosowanie się do profilaktyki wpływa na późniejsze zdrowie i jakość życia człowieka, a przede wszystkim zmniejsza ryzyko wystąpienia późniejszych ewentualnych wad postawy.

Wady postawy w zależności od rodzaju czynnika, który je wywołuje, czy cech, którymi się objawiają, możemy podzielić na parę różnych rodzajów.

• Wady postawy wrodzone i wady postawy nabyte — dla przykładu, wady postawy wrodzone mogą przyjmować postać klatki piersiowej lejkowatej, natomiast wzorem kolejnej kategorii są np. nabyte wady stóp.
• Proste wady postawy i złożone wady postawy — proste wady postawy są niczym innym jak niewielkie odchylenia od prawidłowej postawy ciała. Do złożonych wad postawy zaś możemy zaliczyć schorzenie takie jak stopa płasko-koślawa.

Bruksizm coraz częściej bywa definiowany jako czynnik ryzyka, a nie zaburzenie, które jest szkodliwą dysfunkcją siejącą zazwyczaj rozległe uszkodzenia. Wielu autorów uważa, że jedynie jego powikłania i konsekwencje oddziałują na szeroko pojęte zdrowie aparatu mowy. Pomimo tego, ostatnimi czasy nierzadko określa się go także jako element ochronny biorący czynny udział w wykrywaniu niebezpiecznych dla zdrowia chorób. Chcesz dowiedzieć się, czy patologiczne zgrzytanie zębami (nadmierne zaciskanie zębów), zwane również bruksizmem, może mieć jakiś związek z bólem zęba? A może chcesz poznać najczęstsze konsekwencje bruksizmu oraz jego objawy? Jeżeli tak, to koniecznie czytaj dalej.

Zastanawiałeś/aś się kiedyś jakie są przyczyny występowania bruksizmu? Bo jest ich naprawdę sporo, a etiologia tej choroby jest mocno złożona i wieloczynnikowa. Do najczęściej wymienianych przyczyn bruksizmu (nadmiernego zgrzytania zębami) zaliczamy:

• predyspozycje genetyczne,
• miejscowe przyczyny zgrzytania zębami w obrębie jamy ustnej, takie jak: wady zgryzu, dysfunkcje stawów skroniowo — żuchwowych,
• ośrodkowe przyczyny,
• choroby pasożytnicze,
• odzwierciedlenie stanu psychicznego (nerwica, przewlekły stres, depresja)
• zaburzenia lękowe (w tym zaburzenia snu),
• obciążenia typu psychiczno-emocjonalnego,
• zaburzenia hormonalne,
• choroby układu krążenia,
• stosowana farmakoterapia np. z użyciem leków przeciwpsychotycznych,
• zażywane substancje chemiczne, takie jak np.: nikotyna i alkohol.

A więc, jak zadbać o swoją jamę ustną i zdrowie, jeżeli już wiemy, że bruksizm może być problemem, który nas dotyczy? Jak leczyć bruksizm? Przede wszystkim, w celu indywidualnie dobranej diagnozy i zaplanowania leczenia bruksizmu konieczne jest udanie się do specjalisty, który przeprowadzi diagnostykę i z pewnością pomoże ustalić przyczynę problemu i zaplanuje dalsze postępowanie. Powyższe udzielane informacje stanowią jedynie wskazówki i informację poglądową, które razem wzięte mogą być pomocne w przypadku edukowania w temacie bruksizmu, ale nie pełnią roli podstawy do postawienia diagnozy i wdrożenia leczenia.

Leczenie stomatologiczne bruksizmu ma przede wszystkim za zadanie zniwelować konsekwencje, które niesie za sobą patologiczne zgrzytanie zębami, a jedną z najpoważniejszych jest na pewno problem startych zębów. W takim przypadku leczenie bruksizmu ma na celu przede wszystkim zminimalizować jego negatywne skutki, dlatego specjalista najczęściej zaleca pacjentowi wykonanie specjalnej szyny (tzw. relaksacyjnej) w formie nakładki na zęby.

Powszechnie znaną metodą leczenia bruksizmu są także: farmakoterapia, leczenie stomatologiczne, czy leczenie ortodontyczne.

Zanim przejdziemy do diagnostyki, warto byłoby wspomnieć, że najczęstszy podział bruksizmu i charakterystycznych dla niego objawów dotyczy następujących podtypów:

• bruksizm dzienny — dotyczy zaciskania zębów w stanie czuwania (przeciwieństwo snu, kiedy organizm znajduje się w spoczynku), kiedy aktywność mięśni żucia jest zwiększona. W jego przypadku nie pojawia się charakterystyczne dla rodzaju nocnego zgrzytanie zębami. Podczas tego typu bruksizmu zaciskamy szczęki, co nie występuje normalnie u osób niecierpiących na tę dolegliwość.
• bruksizm nocny (nocne zgrzytanie zębami ) — definiowany jest jako zwiększona aktywność mięśni żucia, która pojawia się w trakcie snu. Podczas bruksizmu nocnego, polegającego na mimowolnym zgrzytaniu zębami, skurcze mogą przyjmować charakter zarówno rytmiczny (zwany także fazowym), jak i nierytmiczny (toniczny). Podczas bruksizmu nocnego kierunek ruchu żuchwy odbywa się najczęściej do przodu, lub do boku.

W celu uzyskania diagnozy często konieczne bywa skorzystanie z metod diagnostycznych, które pomagają postawić prawidłowe rozpoznanie bruksizmu. Pośród nich wymienić można następujące narzędzia:

• wywiad — wraz z kwestionariuszem i historią choroby, gdzie wywiad często bywa podstawą rozpoznania bruksizmu,
• badanie kliniczne — badania zewnątrz- i wewnątrzustne, podczas których można ocenić występowanie trzasków w stawach skroniowo-żuchwowych, dokonać palpacji mięśni aparatu mowy i oceny okolicznych tkanek miękkich jamy ustnej, wykonać diagnostykę funkcjonalną stawów skroniowo — żuchwowych, ocenić okluzję zębową, czy zmierzyć zakresy ruchomości żuchwy, a także wiele innych,
• urządzenia wewnątrzustne — bez wątpienia urządzenia do sprawdzania czy występuje problem startych zębów, lub te mierzące siłę zgryzu są bardzo przydatne w procesie diagnostycznym. Dzięki nim możliwe staje się, chociażby oszacowanie aktywności bruksizmu, czy siły nacisku zębów,
• elektromiografia powierzchowna — przydatna zarówno w diagnozowaniu bruksizmu dziennego, jak i nocnego zgrzytania zębami (przenośne sEMG), urządzenie to rejestruje występującą aktywność mięśni twarzy (a dokładniej, układu czynnościowego narządu żucia),
• ultrasonografia (USG) — umożliwia kontrolowanie badania w czasie rzeczywistym, dzięki tej metodzie możliwe jest monitorowanie aktywności mięśni twarzy (przede wszystkim mięśnia żwacza),
• polisomnografia (badanie snu) — uważana przez wielu za najprecyzyjniejszą metodę.

Słyszałeś/aś o tym, że bruksizm bardzo często współwystępuje przy wadach zgryzu? A może odczuwałeś/aś kiedyś nadmierne napięcie mięśni twarzy albo doświadczyłeś/aś słyszalnych trzasków w obrębie stawu skroniowo — żuchwowego lub ktoś z Twojego środowiska zgrzyta zębami w nocy?

To może być bruksizm. Do pozostałych najczęstszych objawów bruksizmu, wymienianych przez pacjentów na niego cierpiących, należą:

• bóle głowy (najczęściej określane jako przewlekły ból głowy)
• uczucie napięcia mięśni żucia (definiowane również jako napięcie mięśni twarzy)
• zmiany w obrębie jamy ustnej (np. przygryzione policzki, starte zęby, a nawet pęknięte zęby)
• silne i nieświadome zaciskanie zębów także w trakcie dnia
• pojawienie się problemu nawykowego zgrzytania zębami w czasie snu
• nadwrażliwość zębów
• ból mięśni twarzy (zwłaszcza przy dotykaniu nadmiernie napiętych mięśni)
• przerost mięśni twarzy (najczęściej żwaczy)
• ból szczęki 
• rozchwianie zębów

To tylko niektóre konsekwencje zgrzytania zębami, ponieważ bruksizm może objawiać się również bólem zęba, szumem w uszach, zaburzeniami równowagi, odczuwalnym napięciem mięśni żuchwy, czy bólem mięśni szczęki i wieloma innymi. Objawy powodujące zgrzytanie zębami nie są u każdego takie same, różnią się one w zależności od chociażby tego, z jaką przyczyną problemu zgrzytania zębami mamy do czynienia, czy od indywidualnych predyspozycji chorego, dlatego tak ważna jest diagnostyka i leczenie u specjalisty.

Oprócz najbardziej charakterystycznego zgrzytania zębów bruksizm nocny daje również inne objawy. Nawykowe zaciskanie zębów może doprowadzić również do problemów takich jak wady zgryzu, ból szczęki, patologiczne zmiany w obrębie jamy ustnej, a także stawu skroniowo — żuchwowego, ból mięśni twarzy, a nawet do widocznie startej powierzchni zębów.

Istnieją różne przyczyny bólu zębów, ale czy wiedziałeś/aś, że konsekwencją nieleczonego bruksizmu mogą być różne choroby zębów takie jak zapalenie miazgi zęba, które może doprowadzić do bólu zęba, a nawet do leczenia kanałowego (endodontycznego)?

Do najczęściej wymienianych konsekwencji zaliczane są: ścieranie zębów, uszkodzenia zarówno mięśni twarzy, jak i stawów, napięciowe bóle głowy, niesprawność tkanek przyzębia (w tym dziąseł), czy pęknięcia szkliwa.

Co ciekawe, bruksizm może mieć również charakter pozytywny, jeżeli przykładowo występuje wraz z bezdechem sennym. Wtedy, podczas epizodu, występowanie bruksizmu wspomaga otwarcie dróg oddechowych. Poza tym, bruksizm funkcjonuje także jako czynnik powodujący rozluźnienie psychoemocjonalne, a w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego, jego wystąpienie działa jako ochrona przed chemicznym uszkodzeniem zębów.

Na nawykowe zaciskanie zębów, oprócz różnego rodzaju operacji i farmakoterapii, leczniczo zadziałać może również rehabilitacja. W zależności od wieku pacjenta, zlecane przez specjalistów świadczenia fizjoterapeutyczne mogą się od siebie różnić, a więc jakie są pozostałe metody leczenia bruksizmu?

• Rehabilitacja bruksizmu u dzieci i młodzieży — najczęściej odbywa się ona z pomocą fizjoterapeuty, psychoterapeuty i/lub neurologopedy. W zależności od indywidualnej sytuacji małego pacjenta może również zostać zalecone leczenie ortodontyczne, a także specjalny aparat.
• Rehabilitacja bruksizmu u dorosłych — najbardziej popularną formą leczenia bruksizmu jest szynoterapia wspomagana fizjoterapią. W zakresie fizjoterapii wykorzystane mogą zostać metody takie jak: szeroko pojęta terapia manualna, mobilizacje uciskowe punktów spustowych, igłoterapia, neuromobilizacje, techniki powięziowo-mięśniowe, poizometryczna relaksacja mięśni twarzy (PIR), masaż twarzy, kinesiotaping, czy fizykoterapia (elektroterapia, fonoforeza, laseroterapia) i wiele innych.