Skala oceny bólu – skala VAS
W gabinecie każdego fizjoterapeuty zdolność do prawidłowej oceny bólu odczuwanego przez pacjenta często bywa niezbędna w diagnozowaniu i planowaniu terapii. Ból stanowi jeden z częstszych powodów, z którymi pacjenci zgłaszają się do placówek medycznych. Jest on odczuciem subiektywnym, dlatego nie istnieje żadne urządzenie, które mogłoby obiektywnie ocenić jego poziom. Tutaj z pomocą przychodzą skale i kwestionariusze, które pomagają specjalistom oszacować jego nasilenie. Jedną z nich jest oczywiście skala VAS, zwana również wizualną skalą analogową. Subiektywne skale oceny bólu pacjenta mogą być użyte jako miernik określenia bólu, stopnia odczuwania bólu, nasilenia objawów, ale również stanowić ocenę skuteczności wdrożonego leczenia i determinować wybór konkretnego leczenia przeciwbólowego (np. leków przeciwbólowych), zarówno w leczeniu bólu przewlekłego, jak i ostrego. Dzięki skalom subiektywnej oceny nasilenia bólu, zarówno diagnozowanie, jak i leczenie stają się precyzyjniejsze i łatwiejsze.
Ból – słów kilka
Ból jest sygnałem alarmowym dla organizmu, że dzieje się w nim coś niedobrego, coś, co może wpłynąć destrukcyjnie na tkanki.
Dla pacjentów ból ma bardzo istotne znaczenie, ponieważ jego wystąpienie może zadecydować o znacznym obniżeniu jakości życia, a także o utrudnieniu codziennego funkcjonowania. Ból bez wątpienia jest odczuciem subiektywnym, co oznacza, że każdy odczuwa go w nieco inny sposób i posiada na niego inną wrażliwość. Przez to nie jest możliwe obiektywne podejście do oceny stopnia nasilenia objawów bólowych pacjenta. Nasilenie bólu nie jest obiektywnie mierzalne. Do dziś nie powstały odpowiednie narzędzia i badania do obiektywnej oceny poziomu bólu.
Pomimo tego, żeby chociaż w niewielkim stopniu ułatwić specjalistom jego klasyfikowanie, utworzone zostały skale natężenia bólu, które odgrywają bardzo ważną rolę w planowaniu leczenia bólu (do czego właściwa ocena bólu jest niezbędna). Skale zawierające ocenę charakteru bólu, czy te dotyczące nasilenia bólu odczuwanego przez pacjenta, są bardzo pomocne zarówno w diagnostyce, leczeniu (np. za pomocą leków przeciwbólowych), jak i ocenie skuteczności terapii.
Do oceny bólu stosuje się także kwestionariusze i diagramy bólu. Pomocne mogą być także obserwacja pacjenta i ocena jego parametrów fizjologicznych.
Oceny natężenia bólu
Do oceny natężenia bólu możemy użyć wielu funkcjonujących w szeroko pojętej medycynie skal, jedną z nich jest, chociażby wyżej już wspomniana skala VAS. Oprócz niej istnieją również inne metody oceny bólu, a najczęściej wykorzystywane skale oceny nasilenia bólu to:
- skala słowna,
- skala obrazkowa,
- skala numeryczna,
- skala PHHPS,
- skala Laitinena i inne.
Opracowane skale oceny mają za zadanie pomóc w stawianiu diagnozy, planowaniu, a także ocenie skuteczności leczenia przeciwbólowego i terapii.
Skala VAS — wizualna skala analogowa
Skala bólu VAS (skala wzrokowo-analogowa) to graficzna skala do określania natężenia bólu. Zastosowanie skali VAS do oceny natężenia bólu jest bardzo często spotykane w różnych placówkach medycznych, ponieważ stanowi ona jedną z popularniejszych skal pozwalających na subiektywną ocenę nasilenia objawów. Skala VAS stosowana bywa do pomiaru stopnia bólu przewlekłego, jak i ostrego. Za pomocą skali VAS można przeprowadzić ocenę dolegliwości bólowych, a następnie na postawie oceny bólu ostrego lub przewlekłego pacjenta, wdrożyć odpowiednie leczenie.
Wizualno-analogowa skala oceny bólu VAS ma postać urywka linijki. Na odcinku o długości 10 cm pacjent oznacza brak lub konkretny stopień nasilenia dolegliwości. Wzdłuż przebiegu linii umieszczone są specjalne oznaczenia stopni nasilenia bólu, od 1 do 10, gdzie:
- 0 to zupełny brak bólu,
- 1-3 to ból łagodny,
- 4-7 to ból umiarkowany,
- 8-9 to ból silny,
- 10 oznacza najsilniejszy ból, definiowany także jako najgorszy wyobrażalny ból.
Pacjent ma za zadanie, zaznaczyć na powyższej linii prostej, palcem bądź suwakiem, nasilenie bólu, który odczuwa. Możemy spotkać się również z sytuacją, gdzie wzdłuż linii znajdują się także obrazki, przedstawiające konkretne grymasy twarzy, od wesołej, przez niepocieszoną, po pełną cierpienia (graficzna skala opisowa), mające na celu ułatwić pacjentowi wybór konkretnego przedziału. Skala VAS stanowi podstawę oceny bólu dla wielu specjalistów.
Skala wzrokowo-analogowa (VAS) — wady i zalety
Zalety skali VAS:
- wizualna skala oceny ma różne wersje, od zilustrowanych odpowiednimi grymasami, po takie ze słownymi określeniami bólu (słowna skala), co umożliwia indywidualny wybór odpowiedniego jej wariantu dla danego pacjenta (w zależności od wieku, dolegliwości bólowych, czy np. cech charakteru),
- skala VAS ma wielu zwolenników, a co za tym idzie, cechuje ją duża popularność i powszechność.
Wady skali VAS:
- nie zaleca się jej stosowania u pacjentów poniżej 5 roku życia, a także tych w podeszłym wieku,
- osoby niedowidzące/mające zaburzenia widzenia mogą mieć trudności w jej stosowaniu,
- dla wielu pacjentów skala wzrokowo-analogowa bywa niejasna, a dokładniej, niektóre wartości skali bywają trudne do zinterpretowania przez pacjentów (przede wszystkim określenie – najsilniejszy wyobrażalny ból), a co za tym idzie, pacjenci mają problem ze zrozumieniem i właściwym zaznaczeniem stopnia nasilenia swoich objawów bólowych.
Skala Laitinena
Określenie nasilenia bólu możliwe jest również dzięki skali bólu Laitinena. Posługując się skalami pomiaru bólu, takimi jak skala Laitinena, specjaliści mogą dokładniej rozwinąć takie aspekty jak, chociażby ocena objawów chorego, czy dobór leków przeciwbólowych. Różne skale oceny bólu, w tym powyższa, umożliwiają ocenę skuteczności leczenia lub wdrożonej terapii.
Skala opisu bólu Laitinena składa się z oceny czterech sfer (nasilenia bólu, częstotliwości spożywania środków przeciwbólowych, częstotliwości występowania bólu oraz ograniczenia aktywności ruchowej), które pacjent ocenia w zakresie od 0 do 4, gdzie w zależności od ocenianego obszaru 0 oznacza brak problemu (np. oznacza brak bólu), a 4 jest uznawane za największy możliwy problem (np. najsilniejszy ból z bólów przebijających się).
Bibliografia
-
- Wypyszewska J., Kopański Z., Kulesa-Mrowiecka M., Rowiński J., Furmanik F.,Tabak J., Kieczka-Radzikowska K., Liniarski M., Kliniczna ocena bólu, Journal of Clinical Healthcare 2/2018
- Larysz A., Czapla K., Copik I., Ból jako piąty parametr życiowy, Magazyn pielęgniarki i położnej nr 6/2013
- Sybilski A., Wizualna skala analogowa – proste narzędzie do codziennego monitorowania leczenia alergicznego nieżytu nosa,
- Domżał T., Kliczniczne podstawy badania i oceny bólu – wprowadzenie do tematu, Polski Przegląd Neurologiczny 2007, tom 3, 4, 211-215