Bruksizm coraz częściej bywa definiowany jako czynnik ryzyka, a nie zaburzenie, które jest szkodliwą dysfunkcją siejącą zazwyczaj rozległe uszkodzenia. Wielu autorów uważa, że jedynie jego powikłania i konsekwencje oddziałują na szeroko pojęte zdrowie aparatu mowy. Pomimo tego, ostatnimi czasy nierzadko określa się go także jako element ochronny biorący czynny udział w wykrywaniu niebezpiecznych dla zdrowia chorób. Chcesz dowiedzieć się, czy patologiczne zgrzytanie zębami (nadmierne zaciskanie zębów), zwane również bruksizmem, może mieć jakiś związek z bólem zęba? A może chcesz poznać najczęstsze konsekwencje bruksizmu oraz jego objawy? Jeżeli tak, to koniecznie czytaj dalej.

Zastanawiałeś/aś się kiedyś jakie są przyczyny występowania bruksizmu? Bo jest ich naprawdę sporo, a etiologia tej choroby jest mocno złożona i wieloczynnikowa. Do najczęściej wymienianych przyczyn bruksizmu (nadmiernego zgrzytania zębami) zaliczamy:

• predyspozycje genetyczne,
• miejscowe przyczyny zgrzytania zębami w obrębie jamy ustnej, takie jak: wady zgryzu, dysfunkcje stawów skroniowo — żuchwowych,
• ośrodkowe przyczyny,
• choroby pasożytnicze,
• odzwierciedlenie stanu psychicznego (nerwica, przewlekły stres, depresja)
• zaburzenia lękowe (w tym zaburzenia snu),
• obciążenia typu psychiczno-emocjonalnego,
• zaburzenia hormonalne,
• choroby układu krążenia,
• stosowana farmakoterapia np. z użyciem leków przeciwpsychotycznych,
• zażywane substancje chemiczne, takie jak np.: nikotyna i alkohol.

A więc, jak zadbać o swoją jamę ustną i zdrowie, jeżeli już wiemy, że bruksizm może być problemem, który nas dotyczy? Jak leczyć bruksizm? Przede wszystkim, w celu indywidualnie dobranej diagnozy i zaplanowania leczenia bruksizmu konieczne jest udanie się do specjalisty, który przeprowadzi diagnostykę i z pewnością pomoże ustalić przyczynę problemu i zaplanuje dalsze postępowanie. Powyższe udzielane informacje stanowią jedynie wskazówki i informację poglądową, które razem wzięte mogą być pomocne w przypadku edukowania w temacie bruksizmu, ale nie pełnią roli podstawy do postawienia diagnozy i wdrożenia leczenia.

Leczenie stomatologiczne bruksizmu ma przede wszystkim za zadanie zniwelować konsekwencje, które niesie za sobą patologiczne zgrzytanie zębami, a jedną z najpoważniejszych jest na pewno problem startych zębów. W takim przypadku leczenie bruksizmu ma na celu przede wszystkim zminimalizować jego negatywne skutki, dlatego specjalista najczęściej zaleca pacjentowi wykonanie specjalnej szyny (tzw. relaksacyjnej) w formie nakładki na zęby.

Powszechnie znaną metodą leczenia bruksizmu są także: farmakoterapia, leczenie stomatologiczne, czy leczenie ortodontyczne.

Zanim przejdziemy do diagnostyki, warto byłoby wspomnieć, że najczęstszy podział bruksizmu i charakterystycznych dla niego objawów dotyczy następujących podtypów:

• bruksizm dzienny — dotyczy zaciskania zębów w stanie czuwania (przeciwieństwo snu, kiedy organizm znajduje się w spoczynku), kiedy aktywność mięśni żucia jest zwiększona. W jego przypadku nie pojawia się charakterystyczne dla rodzaju nocnego zgrzytanie zębami. Podczas tego typu bruksizmu zaciskamy szczęki, co nie występuje normalnie u osób niecierpiących na tę dolegliwość.
• bruksizm nocny (nocne zgrzytanie zębami ) — definiowany jest jako zwiększona aktywność mięśni żucia, która pojawia się w trakcie snu. Podczas bruksizmu nocnego, polegającego na mimowolnym zgrzytaniu zębami, skurcze mogą przyjmować charakter zarówno rytmiczny (zwany także fazowym), jak i nierytmiczny (toniczny). Podczas bruksizmu nocnego kierunek ruchu żuchwy odbywa się najczęściej do przodu, lub do boku.

W celu uzyskania diagnozy często konieczne bywa skorzystanie z metod diagnostycznych, które pomagają postawić prawidłowe rozpoznanie bruksizmu. Pośród nich wymienić można następujące narzędzia:

• wywiad — wraz z kwestionariuszem i historią choroby, gdzie wywiad często bywa podstawą rozpoznania bruksizmu,
• badanie kliniczne — badania zewnątrz- i wewnątrzustne, podczas których można ocenić występowanie trzasków w stawach skroniowo-żuchwowych, dokonać palpacji mięśni aparatu mowy i oceny okolicznych tkanek miękkich jamy ustnej, wykonać diagnostykę funkcjonalną stawów skroniowo — żuchwowych, ocenić okluzję zębową, czy zmierzyć zakresy ruchomości żuchwy, a także wiele innych,
• urządzenia wewnątrzustne — bez wątpienia urządzenia do sprawdzania czy występuje problem startych zębów, lub te mierzące siłę zgryzu są bardzo przydatne w procesie diagnostycznym. Dzięki nim możliwe staje się, chociażby oszacowanie aktywności bruksizmu, czy siły nacisku zębów,
• elektromiografia powierzchowna — przydatna zarówno w diagnozowaniu bruksizmu dziennego, jak i nocnego zgrzytania zębami (przenośne sEMG), urządzenie to rejestruje występującą aktywność mięśni twarzy (a dokładniej, układu czynnościowego narządu żucia),
• ultrasonografia (USG) — umożliwia kontrolowanie badania w czasie rzeczywistym, dzięki tej metodzie możliwe jest monitorowanie aktywności mięśni twarzy (przede wszystkim mięśnia żwacza),
• polisomnografia (badanie snu) — uważana przez wielu za najprecyzyjniejszą metodę.

Słyszałeś/aś o tym, że bruksizm bardzo często współwystępuje przy wadach zgryzu? A może odczuwałeś/aś kiedyś nadmierne napięcie mięśni twarzy albo doświadczyłeś/aś słyszalnych trzasków w obrębie stawu skroniowo — żuchwowego lub ktoś z Twojego środowiska zgrzyta zębami w nocy?

To może być bruksizm. Do pozostałych najczęstszych objawów bruksizmu, wymienianych przez pacjentów na niego cierpiących, należą:

• bóle głowy (najczęściej określane jako przewlekły ból głowy)
• uczucie napięcia mięśni żucia (definiowane również jako napięcie mięśni twarzy)
• zmiany w obrębie jamy ustnej (np. przygryzione policzki, starte zęby, a nawet pęknięte zęby)
• silne i nieświadome zaciskanie zębów także w trakcie dnia
• pojawienie się problemu nawykowego zgrzytania zębami w czasie snu
• nadwrażliwość zębów
• ból mięśni twarzy (zwłaszcza przy dotykaniu nadmiernie napiętych mięśni)
• przerost mięśni twarzy (najczęściej żwaczy)
• ból szczęki 
• rozchwianie zębów

To tylko niektóre konsekwencje zgrzytania zębami, ponieważ bruksizm może objawiać się również bólem zęba, szumem w uszach, zaburzeniami równowagi, odczuwalnym napięciem mięśni żuchwy, czy bólem mięśni szczęki i wieloma innymi. Objawy powodujące zgrzytanie zębami nie są u każdego takie same, różnią się one w zależności od chociażby tego, z jaką przyczyną problemu zgrzytania zębami mamy do czynienia, czy od indywidualnych predyspozycji chorego, dlatego tak ważna jest diagnostyka i leczenie u specjalisty.

Oprócz najbardziej charakterystycznego zgrzytania zębów bruksizm nocny daje również inne objawy. Nawykowe zaciskanie zębów może doprowadzić również do problemów takich jak wady zgryzu, ból szczęki, patologiczne zmiany w obrębie jamy ustnej, a także stawu skroniowo — żuchwowego, ból mięśni twarzy, a nawet do widocznie startej powierzchni zębów.

Istnieją różne przyczyny bólu zębów, ale czy wiedziałeś/aś, że konsekwencją nieleczonego bruksizmu mogą być różne choroby zębów takie jak zapalenie miazgi zęba, które może doprowadzić do bólu zęba, a nawet do leczenia kanałowego (endodontycznego)?

Do najczęściej wymienianych konsekwencji zaliczane są: ścieranie zębów, uszkodzenia zarówno mięśni twarzy, jak i stawów, napięciowe bóle głowy, niesprawność tkanek przyzębia (w tym dziąseł), czy pęknięcia szkliwa.

Co ciekawe, bruksizm może mieć również charakter pozytywny, jeżeli przykładowo występuje wraz z bezdechem sennym. Wtedy, podczas epizodu, występowanie bruksizmu wspomaga otwarcie dróg oddechowych. Poza tym, bruksizm funkcjonuje także jako czynnik powodujący rozluźnienie psychoemocjonalne, a w przypadku refluksu żołądkowo-przełykowego, jego wystąpienie działa jako ochrona przed chemicznym uszkodzeniem zębów.

Na nawykowe zaciskanie zębów, oprócz różnego rodzaju operacji i farmakoterapii, leczniczo zadziałać może również rehabilitacja. W zależności od wieku pacjenta, zlecane przez specjalistów świadczenia fizjoterapeutyczne mogą się od siebie różnić, a więc jakie są pozostałe metody leczenia bruksizmu?

• Rehabilitacja bruksizmu u dzieci i młodzieży — najczęściej odbywa się ona z pomocą fizjoterapeuty, psychoterapeuty i/lub neurologopedy. W zależności od indywidualnej sytuacji małego pacjenta może również zostać zalecone leczenie ortodontyczne, a także specjalny aparat.
• Rehabilitacja bruksizmu u dorosłych — najbardziej popularną formą leczenia bruksizmu jest szynoterapia wspomagana fizjoterapią. W zakresie fizjoterapii wykorzystane mogą zostać metody takie jak: szeroko pojęta terapia manualna, mobilizacje uciskowe punktów spustowych, igłoterapia, neuromobilizacje, techniki powięziowo-mięśniowe, poizometryczna relaksacja mięśni twarzy (PIR), masaż twarzy, kinesiotaping, czy fizykoterapia (elektroterapia, fonoforeza, laseroterapia) i wiele innych.