Aparat więzadłowy jest bardzo istotnym elementem stawu kolanowego. Budowę stawu kolanowego charakteryzuje bardzo złożona konstrukcja, ale także funkcje. Oba te aspekty bywają częstą przyczyną powstawania w jego obrębie skomplikowanych uszkodzeń, także dotyczących więzadeł stawu (które nieleczone doprowadzić mogą nawet do inwalidztwa). Uszkodzenia więzadeł mogą być jedną spośród wielu możliwych przyczyn bolącego stawu. Aparat więzadłowy kolana to nic innego jak zbiór znajdujących się w nim struktur, których głównym celem jest utrzymanie stabilności stawu kolanowego. Na aparat więzadłowy stawu kolanowego składają się: więzadło poboczne piszczelowe (MCL), więzadło poboczne strzałkowe (LCL), więzadło krzyżowe przednie (ACL), więzadło krzyżowe tylne (PCL), więzadło poprzeczne kolana, więzadło łąkotkowo-udowe przednie, więzadło łąkotkowo-udowe tylne i więzadło rzepki.

Przyczyn bolącego stawu kolanowego jest wiele, a uszkodzenie więzadeł kolana to jedna z nich. Przypadki uszkodzenia więzadeł mogą być różne, dlatego po przebytym urazie najczęściej różnicujemy je z kostnymi poprzez sprawdzenie stabilności stawu (najczęściej od uszkodzenia więzadeł zależy to, czy będzie występował brak stabilności).

Gdzie najczęściej więzadła kolana ulegają uszkodzeniu? Niesprawność może być zlokalizowana w obszarze gdzie więzadło przyczepia się do kości udowej lub piszczelowej, ale także w części ścięgnistej. Całemu mechanizmowi towarzyszyć mogą również: rozerwanie torebki stawowej, krwiak śródstawowy, obrażenia w obrębie powierzchni stawowych, a w niektórych przypadkach nawet złamanie.

Wielu z Was zastanawia się pewnie — kiedy może dojść do uszkodzeń więzadeł stawu kolanowego? Kiedy zbytnio obciążamy stawy kolanowe lub za często trenujemy? Na to pytanie nie ma niestety jednej odpowiedzi, ponieważ mechanizm uszkodzenia więzadła może być bardzo różny. Poniżej dowiecie się o niektórych z nich.

Uszkodzenia więzadeł w obrębie kolana dotyczą najczęściej sportowców, zarówno tych profesjonalnych, jak i trenujących rekreacyjnie. Nie rzadko przyczynami ich uszkodzenia bywają również sytuacje takie jak wypadki komunikacyjne lub upadki. Uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego i tylnego stawu kolanowego są jedną z częściej występujących dysfunkcji w obrębie kolana. Ich mechanizm powstawania może być zarówno pośredni, jak i bezpośredni. Uszkodzenia więzadeł krzyżowych bardzo często kończą się próbą leczenia operacyjnego. Uwaga poświęcana więzadłom krzyżowym związana jest z ich bardzo ważną rolą, jaką odgrywają w przypadku stawu kolanowego.

Kiedy już wiemy, że w obrębie stawu kolanowego znajdują się więzadła krzyżowe, warto byłoby znać ich dokładne położenie, więc gdzie i jak one przebiegają?

• Więzadło krzyżowe przednie (ACL — ligamentum cruciatum anterius ) — więzadło krzyżowe przednie (ACL) biegnie w dół, skośnie i przyśrodkowo od wewnętrznej powierzchni kłykcia bocznego kości udowej, do swojego przyczepu końcowego, znajdującego się w polu międzykłykciowym przednim kości piszczelowej.
• Więzadło krzyżowe tylne (PCL — ligamentum cruciatum posterius) — więzadło krzyżowe tylne (PCL) biegnie w dół, skośnie i bocznie od wewnętrznej powierzchni kłykcia przyśrodkowego kości udowej, do swojego przyczepu końcowego, znajdującego się w polu międzykłykciowym tylnym kości piszczelowej.

Tak więc wśród przypadków uszkodzenia więzadeł kolana, oprócz uszkodzenia więzadeł pobocznych, najczęściej do czynienia mamy ze stanami takimi jak:

• uszkodzenia więzadła krzyżowego przedniego stawu kolanowego — w wywiadach dotyczących uszkodzeń ACL najczęściej można dowiedzieć się o towarzyszącym jego powstawaniu trzasku w kolanie, który usłyszeć można w chwili urazu. Jego następstwem są najczęściej obrzęk i wysięk, a podczas wykonywania punkcji stawu w płynie można dostrzec krew. Objawy bolącego stawu możemy zaobserwować głównie przy próbie prostowania, natomiast w zgięciu staw kolanowy pozostaje zablokowany (objaw zablokowania występuje nawet kiedy objawy ostre już ustąpią). Doświadczając tego typu urazu kolana, bezbolesne obciążanie chorej nogi graniczy z cudem, co w efekcie prowadzi do utykania. Podczas chodzenia chory ma wrażenie, że kończyna ”ucieka” – tak odczuwana bywa występująca po urazie niestabilność stawu. Podczas badania klinicznego mogą zostać użyte następujące testy: test szuflady przedniej, test Lachmana, czy dynamiczny test przedniego podwichnięcia (pivot shift test). Leczenie ACL zależne jest od rozległości uszkodzenia aparatu więzadłowego, funkcji stawu kolanowego (głównie w zakresie stabilności), czasu, który minął od powstania urazu, czy wieku pacjenta.
• Uszkodzenia więzadła krzyżowego tylnego stawu kolanowego — o wiele rzadziej zdarza się, że uszkodzeniu ulega więzadło krzyżowe tylne, a zwłaszcza, że dochodzi do izolowanego uszkodzenia więzadła. W obrębie więzadła krzyżowego tylnego uszkodzenia objawiają się głównie poprzez niestabilność tylną stawu. Konsekwencji uszkodzenia więzadeł jest wiele. Zakres ruchu zginania i prostowania stawu kolanowego jest początkowo obniżony, a po ustąpieniu objawów ostrych wraca do normy (jeżeli nie i towarzyszy mu przeskakiwanie, to istnieje duża szansa istnienia dodatkowych dysfunkcji – uszkodzeń łąkotek, co najczęściej prowadzi do tego, że pacjenta czeka również leczenie ich uszkodzeń). Dodatkowo staw kolanowy może być objęty innymi, charakterystycznymi objawami takimi jak: krwawy wylew w dole podkolanowym, czy ból w dole podkolanowym. Podczas badania klinicznego diagnoza uszkodzenia więzadła najczęściej jest stawiana za pomocą dodatniego wyniku testu szuflady tylnej. Leczenie PCL najczęściej bywa leczeniem nieoperacyjnym (z np. zastosowaniem ortezy), a leczenie operacyjne ma miejsce w przypadku, kiedy występuje III stopień uszkodzenia więzadeł.

Jak widać powyżej, konsekwencji uszkodzenia więzadeł stawu może być wiele, dlatego tak istotne jest jak najszybsze skonsultowanie się ze specjalistą, jeżeli podejrzewamy tego typu uszkodzenie.

Do skręcenia stawu kolanowego (czyli uszkodzenia jego więzadeł) dochodzi najczęściej w wyniku działania mechanizmów pośrednich. Ze względu na rozległość uszkodzenia, skręcenia stawu kolanowego dzielimy na 3 typy:

• Skręcenia niewielkie — skręceniem stawu typu niewielkiego nazywamy stan, w którym uszkodzona zostaje niewielka ilość włókien ścięgnistych, a także torebka stawowa. Bolesność ma charakter miejscowy, a następstwa skręcenia nie obejmują dysfunkcji w zakresie stabilizacji stawu kolanowego. Po wykonaniu zdjęć stresowych (RTG obciążeniowe — czyli zdjęcie RTG wykonywane kiedy obciążamy stawy kolanowe) dostrzegalna jest szpara stawowa nieprzekraczająca 5 mm.
• Skręcenia umiarkowane — skręceniem stawu typu umiarkowanego nazywamy stan, w którym uszkodzona zostaje większa (niż powyższa) ilość włókien ścięgnistych. Bolesność przyjmuje charakter bardziej rozlany, a także przybiera na sile. Rozwarcie szpary stawowej mieszczące się w zakresie 5-10 mm zazwyczaj wciąż nie powoduje problemów ze stabilnością, a nawet jeżeli już one wystąpią, to są nieznaczne.
• Skręcenia ciężkie — skręceniem stawu typu ciężkiego nazywane są przede wszystkim przerwania struktury więzadła, ale może być nim także oderwanie się przyczepu kostnego więzadła. Ukazane na zdjęciach stresowych rozwarcie szpary stawowej powyżej 10 mm doprowadza do utraty stabilności kolana.

Biorąc pod uwagę fakt, że uraz może pociągać za sobą uszkodzenie struktur kolana, ze skręceniami mogą współwystępować także inne dysfunkcje takie jak: uszkodzenia łąkotek, uszkodzenia rzepki kostno-chrzęstne, załamania bliższej nasady kości piszczelowej, uszkodzenia kłykci kości udowej, uszkodzenia chrząstki stawowej, uszkodzenia tkanek miękkich, czy uszkodzenia tętnicy podkolanowej.

Leczenie uszkodzeń tego typu dobiera się, biorąc pod uwagę rozległość i stopień uszkodzenia więzadeł. Najczęściej jednak możemy je dobrać zgodnie z powyższą klasyfikacją, gdzie wyróżniamy:

• skręcenia niewielkie — leczenie polega na odciążeniu okolicy, w której pojawia się bolesność, zastosowaniu zimnych okładów, a także stosowaniu farmakoterapii (głównie leków przeciwbólowych i przeciwobrzękowych). Zazwyczaj zalecone zostaje również zredukowanie aktywności fizycznej na czas 2-3 tygodni.
• skręcenia umiarkowane — tutaj sytuacja wygląda nieco inaczej, ponieważ leczenie opiera się na unieruchomieniu kolana na czas 4-6 tygodni, przy czym w tym stanie również zalecane bywa pierwotne leczenie operacyjne.
• skręcenia ciężkie — to bez wątpienia poważny uraz stawu, w tym przypadku najczęściej jedyną opcją jest leczenie operacyjne.

Różne metody obrazowania, używane w diagnostyce dysfunkcji kolan, takie jak wykonanie:

• rezonansu magnetycznego stawu kolanowego,
• RTG,
• USG,
• artroskopii,

często są wystarczające do postawienia diagnozy. Badanie stawu kolanowego bezpośrednio po urazie utrudniają mogące współwystępować z nim objawy takie jak: ból, odruchowe napinanie mięśni, czy powstały krwiak. Dlatego zdarza się, że po paru dniach konieczne jest ponowne powtórzenie badania klinicznego.

Zdrowe stawy kolanowe są niezbędne do wykonywania wielu czynności dnia codziennego, dlatego tak ważne jest dbanie o nie każdego dnia. Problemom stawu kolanowego mogą sprzyjać dysfunkcje takie jak np. zwichnięcia stawu kolanowego, uszkodzenia aparatu więzadłowo – torebkowego, uszkodzenia włókien mięśni otaczających staw kolanowy, czy zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego. Wszystkie z nich mogą odbić się na zdrowiu stawów kolanowych, a kiedy staw kolanowy ulega różnym dysfunkcjom, obniża się także jakość życia pacjenta.

Jak więc dbać o swoje kolana i zapobiegać problemom z nim związanym? Stawy kolanowe szczególnie podziękują Ci, kiedy zadbasz o:

• prawidłową postawę ciała,

• codzienną aktywność fizyczną, bez nadmiernego ich obciążania,
• właściwą masę ciała,
• nienoszenie butów na wysokim obcasie,
• wzmacnianie siły mięśni nóg,
• podnoszenie ciężarów, ale tylko w prawidłowych pozycjach,
• unikanie sytuacji mogących spowodować uraz,
• odpowiednią dietę.

• Ortopedia i traumatologia. Tom 1-2. Red. Gaździk, Tadeusz Sz. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2010, 707 s. ISBN 978-83-200-6085-0
• Wiktora Degi ortopedia i rehabilitacja. Red. Kruczyński, Jacek . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 808 s. ISBN 978-83-200-5889-5
• Podstawy rehabilitacji dla studentów medycyny. Red. Wrzosek, Zdzisława . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2011, 376 s. ISBN 978-83-200-6320-2