Na choroby zapalne stawów o podłożu immunologicznym choruje wiele osób. Skutkiem postępującego rozwoju tej choroby może być nawet niepełnosprawność i przedwczesna śmierć, dlatego tak ważne są postawienie trafnego rozpoznania i wdrożenie leczenia, które przeprowadzone poprawnie może i nie jest w stanie wyleczyć pacjenta, ale na pewno umożliwia uzyskanie remisji choroby. A co za tym idzie, uniknięcia przez chorego pojawienia się wielu wyczerpujących objawów, które bez wątpienia znacznie obniżyłyby jakość jego życia. W procesie profilaktycznym i leczniczym fizjoterapia w reumatologii odgrywa nieocenioną rolę. Dobrze zaplanowane i przeprowadzone postępowanie usprawniające doprowadza do przywrócenia sprawności funkcjonalnej, prawidłowych zakresów ruchomości, a także zniesienia bólu chorego.

Zapalne choroby reumatyczne stanowią naprawdę dużą grupę chorób, których objawy i przebieg mogą być naprawdę zróżnicowane. Zazwyczaj obejmują one dysfunkcje mięśni, stawów i kości, a co za tym idzie upośledzają funkcje układu ruchu. Mimo wszystko, wśród wielu niejednorodnych objawów można znaleźć także te cechy kliniczne, które łączą ze sobą choroby reumatyczne. Zaliczamy do nich występującą bolesność ze strony układu ruchu, a także dysfunkcje czynnościowe. Fizjoterapia w reumatologii, czyli tej zróżnicowanej grupie chorób odgrywa ważną rolę.

Podział chorób reumatycznych może być różny, chociażby ze względu na przebieg chorób zapalnych, czy rodzaj zaburzenia funkcji tkanki. Może go warunkować także etiopatogeneza chorób reumatycznych. Najczęstszy jednak podział klasyfikuje je do grup na podstawie miejsca występowania objawów (układowe lub miejscowe), czy ze względu na występujący wskaźnik laboratoryjny (brak lub występowanie czynnika reumatoidalnego). Poniżej znajdują się najczęściej występujące choroby reumatyczne:

Układowe choroby zapalne tkanki łącznej (tzw. zapalne choroby narządu ruchu):

• Reumatoidalne zapalenie stawów – przebieg chorób zapalnych takich jak RZS charakteryzuje się objęciem przez stan zapalny wielu stawów (zazwyczaj symetrycznie). Patologiczne zmiany mogą być także pozastawowe, a także prowadzić do ogólnych patologii systemowych. Stan zapalny w RZS prawie zawsze obejmuje drobne stawy zarówno jednej, jak i drugiej ręki. Zapalne choroby narządu ruchu takie jak RZS mogą prowadzić do niepełnosprawności, a nieleczone nawet do przedwczesnej śmierci;
• Młodzieńcze zapalenie stawów (znane także jako idiopatyczne zapalenie stawów) – młodzieńcze zapalenie stawów, określane również jako MIZS charakteryzuje się zapaleniem stawów ze współwystępującymi objawami takimi jak ból, wysięk, zmniejszenie ruchomości, czy obrzęk. Doprowadza to w późniejszym stadium do pojawienia się zniekształceń w obrębie stawów i zanikania mięśni. Dlaczego znane jest również jako idiopatyczne zapalenie stawów? Ponieważ przyczyna powstawania tej jednostki chorobowej wciąż jest nie do końca poznana;
• Toczeń rumieniowaty układowy – w toczniu rumieniowatym układowym choroba spowodowana jest pojawieniem się zmian zapalnych w obrębie naczyń krwionośnych. Doprowadza to do sytuacji, że objawy kliniczne tej choroby są bardzo różnorodne. Toczeń rumieniowaty układowy może charakteryzować się wystąpieniem na twarzy rumienia o kształcie motyla, ale także zapaleniem stawów, owrzodzeniami w obrębie jamy ustnej, czy nadwrażliwością na światło.
• Młodzieńcze zapalenie skórno mięśniowe – w młodzieńczym zapaleniu skórno mięśniowym choroba zwykle rozpoczyna się w sposób nagły i równolegle dochodzi do zajęcia przez chorobę skóry i mięśni. To jednostka chorobowa, która charakteryzuje się pojawieniem się na skórze rumienia o barwie fioletowej, początkowo na powiekach, ale z czasem może obejmować także policzki, szyje, grzbiet rąk a nawet paznokcie. Mięśnie stają się osłabione i obrzęknięte. Objaw bolesności stawów pojawia się często, ale stosunkowo rzadko ma on związek z ich zapaleniem.

Choroby reumatyczne związane z brakiem czynnika reumatoidalnego (seronegatywne spondyloartropatie) :

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) – zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa to choroba doprowadzająca do zapalenia wielu stawów (przede wszystkim krzyżowo-biodrowych i kręgosłupa), ale także więzadeł i struktur okołostawowych. Wszystkie te czynniki finalnie doprowadzają do ograniczenia ruchomości w obrębie kręgosłupa, a w najbardziej poważnych przypadkach nawet do jego całościowego usztywnienia. Do najczęstszych objawów zaliczane są: bóle odcinka krzyżowego, na całej długości kręgosłupa, a także w obrębie klatki piersiowej o charakterze opasującym;
• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS)– słuchając o spondyloartropatiach, możemy poznać również jednostkę chorobową jaką jest łuszczycowe zapalenie stawów. Zmiany chorobowe obejmują tu głównie stawy obwodowe, przyczepy ścięgniste, ale także kręgosłup. Objawy są bardzo zróżnicowane i mogą przyjmować postać zaczerwienienia, łuszczących się wykwitów na łokciach, brzuchu, kolanach, czy nawet plecach. A także występować pod postacią zmian na paznokciach czy zabarwień. W obrębie stawów może pojawić się obrzęk, bolesność oraz zaczerwienienie.

Określane jako niezapalne:

• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa (spondyloartroza) – choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa rozpoznawana jest najczęściej dzięki stwierdzeniu osteofitozy podczas obrazowania radiologicznego (zmian zwyrodnieniowo-wytwórczych w obrębie kręgów). Pierwszorzędnym objawem jest zazwyczaj bolesność w różnych odcinkach kręgosłupa, często o charakterze promieniującym.
• choroba zwyrodnieniowa stawów obwodowych (osteoartroza) – (np. zwyrodnieniowa choroba stawu kolanowego) zwyrodnieniowa choroba stawów obwodowych polega na pojawieniu się patologii zaburzającej równowagę pomiędzy wytwarzaniem, a degradacją chrząstki stawowej. Charakteryzuje się bólami stawów, które przybierają na sile zwłaszcza podczas wprawiania ciała w ruch, a ustają w spoczynku.

Choroba reumatyczna związana z kośćmi i chrząstkami:

• osteoporoza – w osteoporozie choruje głównie układ kostny. Następstwem tej choroby jest zwiększone ryzyko złamań kostnych i zmniejszenie ich odporności ogólnej. Skutki tej choroby zauważalne są pod postacią pogłębienia krzywizn kręgosłupa, utraty wzrostu, czy ułożenia się w jodełkę fałdów skóry na plecach.

Jakie są choroby związane z reumatyzmem?

Inne choroby związane z reumatyzmem to także nowotwory, zaburzenia nerwowo-naczyniowe, sarkoidoza, rumień guzowaty.

Fizjoterapia w reumatologii, włącznie z reumatoidalnym zapaleniem stawów różni się w zależności od tego w jakiej aktualnie fazie jest choroba – w okresie ostrym, podostrym czy w remisji. Usprawnianie pacjentów może przyjmować następujące formy:

• w okresie ostrym – w tym okresie działania fizjoterapeutyczne skupiają się głównie na wykonywaniu ćwiczeń biernych, samowspomaganych, izometrycznych, czynnych (ale tylko w stawach, które nie zostały objęte procesem zapalnym) i oddechowych. Pomocne może być także wdrożenie elementów masażu a także fizykoterapii np. terapia zimnem.
• w okresie podostrym – jeżeli pacjent dawno nie wstawał z łóżka konieczne będą pionizacja, a także nauka chodu (pomocne może okazać się tu zaopatrzenie ortopedyczne). Usprawnianie pacjentów może skupiać się na odzyskaniu pełnej ruchomości w stawach, rozluźnieniu tkanek, wzmocnieniu mięśni, ale także na podejmowaniu działań przeciwbólowych.
• w okresie remisji – podczas tej fazy podejmowane są działania, które mają doprowadzić do przywrócenia pacjenta do stanu sprzed rzutu/choroby.

Spondyloartropatie to zespół chorób reumatycznych o podłożu zapalnym, w których przebiegu dochodzi do zapalenia stawów kręgosłupa, jak i kończyn.
W spondyloartropatiach znajdują się jednostki chorobowe takie jak ZZSK, łuszczycowe zapalenie stawów, zapalenie stawów w przebiegu chorób zapalnych jelit i reaktywne zapalenia stawów.

Etiopatogeneza chorób reumatycznych po dziś dzień nie jest do końca poznana i wciąż postawionych jest w niej wiele znaków zapytania. Wśród przypuszczanych przyczyn powstawania chorób reumatycznych wyróżnia się czynniki genetyczne, zaburzenia immunologiczne, przyjmowane leki, urazy mechaniczne, a nawet choroby nowotworowe.

• farmakoterapia – w różnej postaci, np. za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Niestety zastosowanie tej terapii może doprowadzić do powikłań, więc niezalecane jest stosowanie jej w dłuższej perspektywie czasu.
• operacja osób chorych reumatycznie – zwykle jej celem jest zmniejszenie dolegliwości bólowych pacjenta, ale także zminimalizowanie zmian destrukcyjnych. Operacja może być także leczeniem z wyboru w przypadku chęci przywrócenia funkcji układu ruchu lub nawet jako próba zapobiegania inwalidztwu. Wykonywane zabiegi mogą przyjmować charakter zarówno profilaktyczny (ochraniający staw przed destrukcją), jak i korekcyjno-rekonstrukcyjny.

Dobrze zaplanowana fizjoterapia w reumatologii bazuje na informacjach takich jak wiek pacjenta, ograniczenia funkcji jego układu ruchu, stopień uszkodzenia, faza w której choroba aktualnie się znajduję (ostra, podostra, remisja) i nasilenie objawów, a przede wszystkim ustalany jest w oparciu o ocenę funkcjonalną pacjenta.

Cele rehabilitacji

Jak fizjoterapia w reumatologii może pomóc? Cele rehabilitacji ustalane są indywidualnie i mogą być różne, w zależności od jednostki chorobowej, jej dynamiki, wieku chorego, stanu pacjenta, czy jego potrzeb. Ustalenie ich nie należy do prostych zadań, zwłaszcza że zmiany w przebiegu chorób reumatycznych są zazwyczaj wielomiejscowe oraz mają zróżnicowany stopień zaawansowania. Mimo wszystko, cele fizjoterapii w reumatologii skupiają się przede wszystkim na przywróceniu sprawności funkcjonalnej pacjentowi w jak największym stopniu. Tak, aby mógł czynnie uczestniczyć w pracy jak i życiu społecznym.

Kompleksowa rehabilitacja uwzględnia zwykle:

• fizykoterapię – przypisuje się jej działania przeciwbólowe i przeciwzapalne. W obrębie fizykoterapii pacjenci mogą skorzystać z zabiegów takich jak krioterapia, przezskórna elektrostymulacja nerwów, biostymulacja laserem, elektrostymulacja, pole magnetyczne czy hydroterapię.
• kinezyterapię – jej zadaniem jest przywrócenie pacjentowi prawidłowego zakresu ruchomości, ale także podjęcie działań, których celem będzie odżywienie chrząstki stawowej. Kinezyterapia to również nieoceniona forma terapii w walce z przykurczami, czy we wznowieniu prawidłowej pracy mięśni.
• a także zaopatrzenie ortopedyczne.